Woordenboek:Panopticon
Terug naar Woordenboek Filosofie
Definitie
| Panopticon | Het panopticum ([[1]]: alziend, of panopticon [[2]]: alziend), is een bepaald type [[3]] met een bijzondere architectuur. De gevangenis bestaat uit een ronde ruimte met in het midden een toren voor de bewakers. De cellen zitten langs de buitenmuur. Elke cel heeft een raam aan de kant van de buitenmuur en glas of tralies aan de kant van de deur.[[Description::Het panopticum ([[4]]: alziend, of panopticon [[5]]: alziend), is een bepaald type [[6]] met een bijzondere architectuur. De gevangenis bestaat uit een ronde ruimte met in het midden een toren voor de bewakers. De cellen zitten langs de buitenmuur. Elke cel heeft een raam aan de kant van de buitenmuur en glas of tralies aan de kant van de deur.|]] |
Beschrijving
Het Panopticon is
een ontwerp voor een gevangenis (en andere instellingen) bedacht door filosoof Jeremy Bentham, met een centrale wachttoren die alle gevangenen in een ring van cellen kan observeren, zonder dat de gevangenen weten wanneer ze bekeken worden, wat leidt tot zelfdiscipline; het concept is later door Foucault uitgebreid naar moderne surveillance en maatschappelijke controle, zoals cameratoezicht. Het architectonische ontwerp
- Structuur: Een cirkelvormig gebouw met cellen langs de buitenmuur en een inspectietoren in het midden.
- Observatie: Bewakers in de toren kunnen in alle cellen kijken door de lamellen, maar de gevangenen kunnen niet zien of er iemand in de toren is.
- Effect: De onzekerheid leidt ertoe dat gevangenen zich constant gedragen alsof ze bekeken worden, wat zelfregulering afdwingt.
De filosofische betekenis
- Jeremy Bentham (18e eeuw): Zag het als een efficiënte methode om moraliteit te hervormen, gezondheid te behouden, en de industrie te versterken in diverse instellingen (scholen, ziekenhuizen, asielen).
- Michel Foucault (20e eeuw): Gebruikte het Panopticon als metafoor voor moderne "carcerale" culturen, waarin maatschappelijke controle en discipline worden geïnternaliseerd via zichtbare maar onverifieerbare macht, zoals door CCTV-camera's.
Modern gebruik
- Het principe van onzichtbare, maar alomtegenwoordige observatie is terug te vinden in moderne technologie, zoals gezichtsherkenning, cameratoezicht, en de analyse van online gedrag, wat vragen oproept over privacy.
Andere betekenissen
- De naam wordt ook gebruikt voor een Belgische band, een documentaire (2012) over Nederlandse privacy, en was de naam van een wassenbeeldenmuseum in Amsterdam.
| Bronnen, noten en/of referenties: |